Różne wierzby⁚ Popularne odmiany drzew i krzewów wierzbowych

Wierzby to rodzaj roślin należący do rodziny wierzbowatych (Salicaceae), obejmujący ponad 400 gatunków drzew i krzewów. Wierzby są rozpowszechnione na całym świecie, szczególnie w regionach o klimacie umiarkowanym. Różnią się one znacznie pod względem wielkości, kształtu, koloru liści i kwiatów. Wśród wierzb wyróżniamy zarówno majestatyczne drzewa, jak i niewielkie krzewy, co czyni je wszechstronnymi roślinami do wykorzystania w ogrodnictwie i krajobrazie.

Wprowadzenie

Wierzby to rodzaj roślin o dużym znaczeniu ekologicznym i estetycznym. Ich wszechstronne zastosowanie w krajobrazie, rzemiośle i medycynie sprawia, że są cenione od wieków. Różnorodność gatunków wierzb, od majestatycznych drzew po delikatne krzewy, pozwala na wybór odpowiedniej odmiany do każdego ogrodu i projektu krajobrazowego. W niniejszym artykule przedstawimy najpopularniejsze gatunki wierzb, skupiając się na ich charakterystycznych cechach, wymaganiach uprawowych i zastosowaniach.

Rodzaj wierzba (Salix)

Rodzaj Salix obejmuje ponad 400 gatunków drzew i krzewów, które charakteryzują się licznymi cechami wspólnymi, takimi jak⁚ liście o kształcie lancetowatym lub eliptycznym, z ostrym wierzchołkiem i piłkowanymi brzegami; kwiaty zebrane w kotki, które pojawiają się wczesną wiosną przed rozwojem liści; oraz rozbudowany system korzeniowy. Wierzby są roślinami dwupiennymi, co oznacza, że kwiaty męskie i żeńskie występują na osobnych osobnikach. Gatunki wierzb różnią się znacznie pod względem wielkości, kształtu, koloru liści i kwiatów, co czyni je niezwykle zróżnicowaną grupą roślin.

Wierzby drzewiaste

Wśród wierzb wyróżniamy wiele gatunków o charakterze drzewiastym, osiągających imponujące rozmiary. Te majestatyczne drzewa charakteryzują się rozłożystą koroną, często o zwisających gałęziach, tworząc malownicze i romantyczne akcenty w krajobrazie. Wierzby drzewiaste są cenione za swój dekoracyjny wygląd, a także za swoje walory użytkowe, takie jak drewno wykorzystywane w przemyśle i rzemiośle.

Wierzba płacząca (Salix babylonica)

Wierzba płacząca, znana również jako wierzba babilońska, to jeden z najbardziej rozpoznawalnych gatunków wierzb. Charakteryzuje się długimi, zwisającymi gałęziami, które tworzą charakterystyczny “płaczący” pokrój. Liście wierzby płaczącej są wąskie, lancetowate i zielone, jesienią przebarwiają się na żółto. Drzewo to osiąga wysokość do 15 metrów i szerokość do 10 metrów, tworząc imponujący, rozłożysty baldachim. Wierzba płacząca jest często sadzona w parkach, ogrodach i nad brzegami zbiorników wodnych, dodając krajobrazowi romantycznego i melancholijnego charakteru.

Wierzba biała (Salix alba)

Wierzba biała to gatunek drzewa liściastego, występujący naturalnie w Europie, Azji Zachodniej i Afryce Północnej. Jest to drzewo o szybkim wzroście, osiągające wysokość do 30 metrów. Charakteryzuje się szeroką koroną i gładką, białą korą, która z czasem staje się szara i spękana. Liście wierzby białej są lancetowate, ostro zakończone i srebrzysto-zielone. Drzewo to jest często sadzone w parkach i nad brzegami rzek, gdzie tworzy malownicze, zielone skupiska. Wierzba biała jest również ceniona za swoje właściwości lecznicze, a jej kora jest wykorzystywana w medycynie ludowej.

Wierzba purpurowa (Salix purpurea)

Wierzba purpurowa to gatunek krzewu lub małego drzewa, występujący naturalnie w Europie i Azji Zachodniej; Charakteryzuje się purpurowymi lub czerwono-brązowymi pędami, które są szczególnie ozdobne zimą. Liście wierzby purpurowej są wąskie, lancetowate i zielone, jesienią przebarwiają się na żółto. Kwiaty wierzby purpurowej są małe, purpurowe lub różowe i pojawiają się wczesną wiosną. Gatunek ten jest często wykorzystywany w ogrodnictwie jako roślina ozdobna, szczególnie do tworzenia żywopłotów i nasadzeń nad brzegami zbiorników wodnych.

Wierzba iwa (Salix caprea)

Wierzba iwa, znana również jako wierzba kozia, to gatunek drzewa liściastego występujący w Europie i Azji Zachodniej. Charakteryzuje się grubymi, owłosionymi gałęziami i dużymi, okrągłymi liśćmi, które są zielone na górnej stronie i szaro-zielone na dolnej. Wiosną wierzba iwa kwitnie dużymi, srebrzysto-białymi kwiatostanami zwanymi “kotkami”, które są bardzo atrakcyjne dla owadów zapylających. Gatunek ten jest często sadzony w parkach i ogrodach ze względu na swoje ozdobne kwiaty i gęste ulistnienie.

Wierzba wiciowa (Salix viminalis)

Wierzba wiciowa, znana również jako wierzba koszykarska, jest gatunkiem szybko rosnącego drzewa liściastego, charakteryzującego się długimi, cienkimi i giętkimi gałęziami. Jej liście są wąskie, lancetowate i zielone. Wierzba wiciowa jest ceniona ze względu na swoje elastyczne gałęzie, które są wykorzystywane do plecionkarstwa, a także do produkcji koszy, mebli i innych przedmiotów. Gatunek ten jest również popularny w ogrodnictwie, zwłaszcza w przypadku tworzenia żywopłotów i osłon wiatroszczelnych.

Wierzby krzewiaste

Wierzby krzewiaste to grupa niewielkich, rozłożystych krzewów, które doskonale nadają się do tworzenia żywopłotów, osłon wiatroszczelnych i aranżacji małych ogrodów. Charakteryzują się zazwyczaj mniejszą wysokością niż wierzby drzewiaste, a ich gałęzie często tworzą gęste, rozgałęzione struktury. Wierzby krzewiaste są również cenione za swoje dekoracyjne walory, zwłaszcza podczas kwitnienia, kiedy ich gałązki pokrywają się puszystymi kwiatostanami.

Wierzba uszata (Salix aurita)

Wierzba uszata to niewielki krzew o zwartym pokroju, osiągający wysokość do 2 metrów. Charakteryzuje się owalnymi, szarozielonymi liśćmi, które są gęsto owłosione od spodu, nadając im szorstki charakter. Wiosną krzew ten zdobią małe, żółte kotki, które pojawiają się przed rozwojem liści. Wierzba uszata preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste i gleby wilgotne, dobrze zdrenowane. Jest odporna na mróz i zanieczyszczenie powietrza, co czyni ją atrakcyjną rośliną do nasadzeń w miastach.

Wierzba szara (Salix cinerea)

Wierzba szara to krzew o rozłożystym pokroju, dorastający do 5 metrów wysokości. Charakteryzuje się szarobrązową korą i owalnymi, szarozielonymi liśćmi, które są owłosione od spodu. Wiosną na gałęziach pojawiają się srebrzyste kotki, które są bardzo ozdobne. Wierzba szara preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste oraz gleby wilgotne, ale toleruje także gleby suche. Jest odporna na mróz i zanieczyszczenie powietrza, co czyni ją idealnym wyborem do nasadzeń w parkach i ogrodach.

Wierzba japońska (Salix integra)

Wierzba japońska to niewielki krzew, który charakteryzuje się zwartym, kulistym pokrojem i osiąga wysokość do 2 metrów. Jej liście są małe, owalne i błyszczące, o zielonym kolorze, który jesienią przebarwia się na żółto. Wierzba japońska jest ceniona za swoje ozdobne, puszyste kotki, które pojawiają się wczesną wiosną. Jest odporna na mróz i toleruje różne warunki glebowe, choć preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste. Wierzba japońska jest idealnym wyborem do małych ogrodów, gdzie może być sadzona pojedynczo lub w grupach.

Wierzba kosmata (Salix lanata)

Wierzba kosmata to gatunek krzewu, który charakteryzuje się gęstym, srebrzysto-szarym owłosieniem na liściach i gałęziach. Jest to gatunek odporny na mróz i preferujący stanowiska słoneczne lub półcieniste. Wierzba kosmata osiąga wysokość do 3 metrów i tworzy rozłożysty, krzaczasty pokrój. Jej liście są owalne, o długości do 5 cm, a kwiaty pojawiają się wczesną wiosną w postaci srebrzysto-szarych kotek. Wierzba kosmata jest ceniona za swój dekoracyjny wygląd i może być wykorzystywana do tworzenia efektownych kompozycji w ogrodach.

Wierzba ozdobna (Salix gracilistyla)

Wierzba ozdobna to niewielki, ozdobny krzew o pokroju rozłożystym. Charakteryzuje się długimi, zwisającymi gałęziami pokrytymi jasnozielonymi, lancetowatymi liśćmi. Wiosną kwitnie obficie, tworząc efektowne, srebrzysto-żółte kotki o przyjemnym zapachu. Wierzba ozdobna jest odporna na mróz i preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste. Jest ceniona za swój dekoracyjny wygląd i nadaje się do sadzenia w ogrodach przydomowych, parkach i na terenach zielonych.

Charakterystyka wierzb

Wierzby to rośliny o charakterystycznych cechach morfologicznych, które odróżniają je od innych gatunków drzew i krzewów. Ich wygląd i budowa są ściśle powiązane z ich adaptacją do środowiska i sposobem rozmnażania.

Liście wierzbowe

Liście wierzbowe są zazwyczaj lancetowate, o długości od kilku centymetrów do kilkunastu centymetrów, z wyraźnym unerwieniem. Mogą być gładkie lub owłosione, w zależności od gatunku. Ich kolor waha się od jasnozielonego do ciemnozielonego, a jesienią często przebarwiają się na żółty lub pomarańczowy. Liście wierzbowe są zwykle opadające, choć niektóre gatunki zachowują liście przez całą zimę.

Gałęzie wierzbowe

Gałęzie wierzbowe charakteryzują się giętkością i elastycznością, co czyni je idealnym materiałem do plecionkarstwa. Mogą być cienkie i giętkie, jak w przypadku wierzby wiciowej (Salix viminalis), lub grubsze i bardziej sztywne, jak w przypadku wierzby płaczącej (Salix babylonica). Kolor gałęzi może się różnić w zależności od gatunku, od jasnobrązowego do ciemnobrązowego, a nawet czerwonego.

Kora wierzbowa

Kora wierzbowa jest cienka i gładka u młodych drzew, z czasem staje się grubsza i bardziej spękana. Jej kolor może być szary, brązowy lub zielonkawy. Kora wierzby zawiera salicylany, substancje o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, które są wykorzystywane w medycynie. W przeszłości kora wierzby była stosowana jako naturalny środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.

Kwiaty wierzbowe

Kwiaty wierzbowe są niewielkie i niepozorne, zebrane w kotki. Kwiaty męskie i żeńskie występują na osobnych roślinach. Kwiaty męskie są zazwyczaj żółte lub brązowe, a kwiaty żeńskie zielone lub srebrzyste. Kwiaty wierzbowe są zapylane przez wiatr i pojawiają się wczesną wiosną, często przed rozwojem liści. Są ważnym źródłem pożywienia dla owadów zapylających.

Drewno wierzbowe

Drewno wierzbowe jest miękkie, lekkie i elastyczne. Ma niski stopień twardości i łatwość w obróbce. Ze względu na te właściwości, drewno wierzbowe jest wykorzystywane w różnych dziedzinach, m.in. do produkcji mebli, koszy, narzędzi, a także jako materiał opałowy. Drewno wierzbowe jest również cenione za swoje właściwości akustyczne, dlatego jest wykorzystywane w budownictwie, np. do budowy instrumentów muzycznych.

Uprawa wierzb

Wierzby są stosunkowo łatwe w uprawie, ale wymagają odpowiednich warunków. Oto najważniejsze aspekty uprawy wierzb⁚

• Wymagania glebowe⁚ Wierzby preferują gleby wilgotne, żyzne i dobrze przepuszczalne. Tolerują również gleby o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Unikać należy gleb suchych i ubogich w składniki odżywcze.
• Światło i wilgotność⁚ Wierzby potrzebują dużej ilości światła słonecznego, najlepiej w pełnym słońcu lub półcieniu. Ważne jest, aby zapewnić im stały dostęp do wody, szczególnie w okresie suszy.
• Przycinanie⁚ Wierzby dobrze znoszą przycinanie, które można stosować w celu nadania im pożądanego kształtu lub ograniczenia ich wzrostu. Przycinanie najlepiej przeprowadzać wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji.
• Rozmnażanie⁚ Wierzby można rozmnażać z sadzonek, odkładów lub nasion. Najprostszym sposobem jest rozmnażanie z sadzonek. Sadzonki najlepiej pobrać wczesną wiosną lub późnym latem.

Wymagania glebowe

Wierzby najlepiej rosną na glebach wilgotnych, żyznych i dobrze przepuszczalnych. Preferują gleby o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym (pH 6,0-7,0). Tolerują również gleby o odczynie lekko zasadowym, ale w takich warunkach ich wzrost może być nieco wolniejszy. Unikać należy gleb suchych i ubogich w składniki odżywcze; Wierzby są wrażliwe na zasolenie gleby, dlatego nie nadają się do uprawy w miejscach, gdzie występuje wysokie zasolenie.

Światło i wilgotność

Wierzby są roślinami światłolubnymi, preferującymi stanowiska słoneczne lub półcieniste. W cieniu ich wzrost może być słabszy, a liście mogą tracić intensywność barwy; Wierzby wymagają stałego dostępu do wilgoci, dlatego najlepiej sadzić je w miejscach o wysokiej wilgotności gleby. Tolerują okresowe susze, ale w takich warunkach ich wzrost może być spowolniony, a liście mogą usychać. Wierzby najlepiej rosną w pobliżu zbiorników wodnych, takich jak stawy, rzeki lub strumienie.

Przycinanie

Wierzby są roślinami łatwymi w pielęgnacji, ale wymagają regularnego przycinania, aby zachować pożądany kształt i rozmiar. Najlepszy czas na przycinanie wierzb to późna zima lub wczesna wiosna, przed rozpoczęciem wegetacji. Przycinanie wierzb polega na usuwaniu suchych, chorych lub uszkodzonych gałęzi, a także na kształtowaniu korony. W przypadku wierzb płaczących, należy regularnie przycinać gałęzie, aby zachować ich zwisający charakter. Przycinanie wierzb jest również niezbędne do kontrolowania ich wzrostu i zapobiegania nadmiernemu rozrastaniu się.

Rozmnażanie

Wierzby można rozmnażać na kilka sposobów. Najpopularniejszą metodą jest rozmnażanie z sadzonek. Sadzonki wierzbowe pobiera się z młodych gałęzi, o długości około 15-20 cm, wczesną wiosną lub późnym latem. Sadzonki należy umieścić w wilgotnym podłożu i ukorzenić w szklarni lub w doniczce. Wierzby można również rozmnażać z nasion, ale ta metoda jest bardziej czasochłonna i wymaga specjalnych warunków. Nasiona wierzbowe należy wysiewać wczesną wiosną, w wilgotnym podłożu i w zacienionym miejscu. Rozmnażanie z sadzonek jest bardziej skuteczne i zapewnia uzyskanie roślin o takich samych cechach jak roślina macierzysta.

Zastosowania wierzb

Wierzby są roślinami o szerokim zastosowaniu, zarówno w ogrodnictwie, jak i w przemyśle. Ich wszechstronne właściwości sprawiają, że są cenione w różnych dziedzinach życia. Wierzby od wieków były wykorzystywane do produkcji koszy, mebli, a nawet budynków. Ich elastyczne gałęzie nadają się do plecionkarstwa, a drewno jest lekkie i łatwe w obróbce. Wierzby są również cenione w medycynie ludowej ze względu na swoje właściwości lecznicze, a ich kora zawiera salicylan, substancję wykorzystywaną do produkcji aspiryny. Współcześnie wierzby są często sadzone w parkach i ogrodach ze względu na swoje walory estetyczne. Ich zwisające gałęzie i delikatne liście tworzą malownicze kompozycje, a ich szybki wzrost sprawia, że są idealne do tworzenia osłon przed wiatrem lub do maskowania nieestetycznych elementów krajobrazu.

Krajobraz

Wierzby są popularnymi roślinami ozdobnymi, wykorzystywanymi w projektowaniu krajobrazu ze względu na swój atrakcyjny wygląd i wszechstronne zastosowanie. Wierzby płaczące, z ich charakterystycznymi zwisającymi gałęziami, dodają uroku i romantyzmu parkom i ogrodom. Wierzby krzewiaste, takie jak wierzba uszata (Salix aurita) czy wierzba szara (Salix cinerea), są idealne do tworzenia żywopłotów i niskich osłon. Wierzby mogą być również wykorzystywane do stabilizacji brzegów rzek i strumieni, chroniąc je przed erozją.

Koszykarstwo

Wierzby od wieków są wykorzystywane do plecenia koszy, mebli i innych przedmiotów. Wierzba wiciowa (Salix viminalis) jest szczególnie ceniona ze względu na swoje długie, giętkie gałęzie, idealne do plecionkarstwa. Koszykarstwo z wierzby to tradycyjne rzemiosło, które wymaga umiejętności i cierpliwości. Kosze wierzbowe są trwałe, odporne na wilgoć i estetyczne, co czyni je popularnym wyborem zarówno do użytku domowego, jak i dekoracyjnego.

Medycyna

Kora wierzby od wieków była wykorzystywana w medycynie ludowej jako środek przeciwbólowy i przeciwzapalny. Zawiera salicylany, które są prekursorami aspiryny. Współczesne badania potwierdziły korzyści zdrowotne pochodzące z kory wierzby, m.in. łagodzenie bólu głowy, gorączki, bólu stawów i reumatyzmu. Należy jednak pamiętać, że kora wierzby może wywoływać niepożądane skutki uboczne, dlatego przed jej stosowaniem należy skonsultować się z lekarzem.

Rzemiosło

Wierzby od dawna są cenione w rzemiośle ze względu na elastyczność i wytrzymałość swojego drewna. Giętkie gałęzie wierzby są wykorzystywane do plecenia koszy, mebli, figur, a nawet instrumentów muzycznych. Szczególnie popularne w tym celu są wierzby wiciowe (Salix viminalis) i wierzby purpurowe (Salix purpurea). Rzemiosło wierzbowe to tradycja zachowywana w wielu kulturach na całym świecie, a wyroby z wierzby są cenione za swoją naturalność i estetykę.

Choroby i szkodniki

Wierzby, podobnie jak inne rośliny, są podatne na choroby i szkodniki. Najczęstszymi problemami są choroby grzybowe, takie jak mączniak prawdziwy, rdza i plamistość liści. Wierzby mogą być również atakowane przez owady, w tym mszyce, gąsienice i chrząszcze. Wczesne rozpoznanie i leczenie chorób i szkodników jest kluczowe dla zdrowia i żywotności wierzb. W przypadku poważnych infekcji lub ataków owadów może być konieczna interwencja specjalistyczna.

Choroby grzybowe

Wierzby są podatne na wiele chorób grzybowych, które mogą wpływać na ich liście, gałęzie i korzenie. Najczęstsze choroby grzybowe wierzb to⁚

• Mączniak prawdziwy ⎼ objawia się białym, mączystym nalotem na liściach i pędach.
• Rdza ⎼ powoduje powstawanie pomarańczowych lub brązowych plam na liściach, które mogą prowadzić do ich opadania;
• Plamistość liści ⎼ objawia się brązowymi lub czarnymi plamami na liściach, które mogą powodować ich przedwczesne opadanie.
• Zgnilizna korzeni ‒ może prowadzić do osłabienia i obumarcia drzewa.

W celu zapobiegania chorobom grzybowym należy zapewnić wierzbom odpowiednie warunki wzrostu, w tym dobry drenaż gleby i odpowiednią wentylację.

Szkodniki owadzie

Wierzby są często atakowane przez różne szkodniki owadzie, które mogą uszkadzać liście, gałęzie i korzenie. Najczęstsze szkodniki wierzb to⁚

• Mszyce ⎼ wysysają sok z liści, powodując ich deformację i osłabienie.
• Chrząszcze korniki ⎼ żerują w korze i drewnie, prowadząc do obumarcia gałęzi i całego drzewa.
• Gąsienice ⎼ żerują na liściach, uszkadzając je i powodując ich opadanie.
• Przędziorki ⎼ wysysają sok z liści, powodując ich żółknięcie i opadanie.

W celu zwalczania szkodników owadzich można stosować środki owadobójcze, ale należy je stosować z rozwagą, aby nie zaszkodzić pożytecznym owadom.

Wskazówki dotyczące identyfikacji

Identyfikacja konkretnego gatunku wierzby może być wyzwaniem, ponieważ wiele z nich jest do siebie podobnych. Jednakże, poprzez uważne przyjrzenie się kilku kluczowym cechom, można z dużą dokładnością rozpoznać poszczególne gatunki.

Cechy rozpoznawcze

Kluczowe cechy, które pomagają w identyfikacji wierzb, to przede wszystkim kształt i wielkość liści, kolor i faktura kory, kształt i wielkość kwiatów (kotków) oraz ogólny pokrój rośliny. Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na charakterystyczne cechy poszczególnych gatunków, np. na obecność uszu u wierzby uszatej (Salix aurita) czy na srebrzysto-szary kolor liści wierzby białej (Salix alba).

Klucz do identyfikacji

Aby precyzyjnie zidentyfikować gatunek wierzby, warto skorzystać z klucza do identyfikacji. Klucz ten zawiera szereg pytań i odpowiedzi, które prowadzą użytkownika do prawidłowej identyfikacji. Klucze do identyfikacji roślin są często dostępne w formie książek lub stron internetowych. Należy jednak pamiętać, że niektóre cechy, takie jak kształt liści, mogą być zmienne w zależności od wieku rośliny i warunków środowiskowych. W przypadku wątpliwości, warto skonsultować się z botanikiem lub dendrologiem.

Korzyści z wierzb

Wierzby oferują szereg korzyści, zarówno ekologicznych, estetycznych, jak i praktycznych. Ich obecność w ekosystemie przyczynia się do bioróżnorodności, a ich walory dekoracyjne wzbogacają krajobraz. Ponadto, wierzby mają szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach, od koszykarstwa po medycynę.

Ekologiczne

Wierzby odgrywają istotną rolę w ekosystemie. Ich gęste korzenie stabilizują glebę, zapobiegając erozji. Stanowią schronienie i źródło pożywienia dla wielu gatunków zwierząt, w tym ptaków, owadów i ssaków. Wierzby są również ważnym elementem krajobrazu nadwodnego, oczyszczając wodę z zanieczyszczeń i tworząc naturalne filtry.

Estetyczne

Wierzby są cenione za swój dekoracyjny wygląd. Ich zwisające gałęzie, delikatne liście i puszyste kwiaty dodają uroku każdemu ogrodowi. Wierzby płaczące, z ich charakterystycznym pokrojem, są często sadzone w pobliżu stawów i strumieni, tworząc romantyczną atmosferę. Wierzby ozdobne, z kolorowymi liśćmi lub pędami, stanowią atrakcyjny element krajobrazu, dodając mu koloru i dynamiki.

Praktyczne

Wierzby mają wiele praktycznych zastosowań. Ich elastyczne gałęzie są wykorzystywane do plecionkarstwa, a drewno do produkcji mebli, narzędzi i przedmiotów codziennego użytku. Wierzby są również cenione jako rośliny wiążące glebę i zapobiegające erozji. Niektóre gatunki, np. wierzba wiciowa, są uprawiane na paszę dla zwierząt.

Podsumowanie

Wierzby to wszechstronne i piękne rośliny, które oferują wiele korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla człowieka. Od majestatycznych drzew po niewielkie krzewy, wierzby są cenione za swoje walory estetyczne, praktyczne zastosowania i znaczenie ekologiczne. Ich różnorodność gatunkowa, łatwość uprawy i odporność na choroby sprawiają, że wierzby są popularnym wyborem dla ogrodników i projektantów krajobrazu.