Owady w ogrodzie – najczęstsze szkodniki roślin

Ogród to miejsce, w którym rośliny kwitną i owocują, ale także miejsce, które może być podatne na inwazję szkodników. Owady są jednymi z najczęstszych szkodników ogrodowych, a ich obecność może prowadzić do znacznych strat w uprawach. W tym artykule omówimy najczęstsze rodzaje szkodników ogrodowych, ich identyfikację, metody zwalczania i sposoby zapobiegania ich występowaniu.

Wprowadzenie

Ogród to miejsce, w którym rośliny kwitną i owocują, ale także miejsce, które może być podatne na inwazję szkodników. Owady są jednymi z najczęstszych szkodników ogrodowych, a ich obecność może prowadzić do znacznych strat w uprawach. W tym artykule omówimy najczęstsze rodzaje szkodników ogrodowych, ich identyfikację, metody zwalczania i sposoby zapobiegania ich występowaniu.

Rodzaje szkodników ogrodowych

Szkodniki ogrodowe to organizmy, które uszkadzają rośliny i mogą prowadzić do zmniejszenia plonów lub nawet śmierci roślin. Najczęstsze rodzaje szkodników ogrodowych to owady, rośliny i zwierzęta.

Owady

Owady stanowią najliczniejszą grupę szkodników ogrodowych. Ich różnorodność jest ogromna, a każda grupa ma swoje specyficzne cechy i preferencje żywieniowe. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów owadów, które często atakują rośliny w ogrodzie⁚

Mszyce

Mszyce to małe owady, które żywią się sokiem roślinnym. Są one szczególnie groźne dla młodych roślin, ponieważ mogą osłabiać ich wzrost i rozwój. Mszyce często występują w koloniach i szybko się rozmnażają. Ich obecność można rozpoznać po charakterystycznych, lepkawych wydzielinach, które pokrywają liście i łodygi roślin.

Gąsienice

Gąsienice to larwy motyli i ćmy, które żerują na liściach roślin. Ich żerowanie może prowadzić do znacznych uszkodzeń, a nawet do całkowitego zniszczenia roślin. Gąsienice są szczególnie groźne dla młodych roślin, ponieważ ich liście są bardziej delikatne i łatwiej je zniszczyć.

Chrząszcze

Chrząszcze to owady o twardych skrzydłach, które mogą stanowić zagrożenie dla roślin w ogrodzie. Niektóre gatunki chrząszczy żerują na liściach, inne na korzeniach, a jeszcze inne na owocach. Ich żerowanie może prowadzić do uszkodzeń mechanicznych, a także do przenoszenia chorób.

Pająki

Chociaż większość pająków jest pożyteczna dla ogrodu, ponieważ zjada szkodliwe owady, niektóre gatunki mogą stanowić zagrożenie dla roślin. Pająki przędą sieci, które mogą zakrywać liście i kwiaty, utrudniając fotosyntezę i zapylanie. Niektóre pająki mogą również żerować na liściach, uszkadzając je.

Pluskwy

Pluskwy to owady ssące, które żywią się sokiem roślinnym. Ich ukąszenia mogą prowadzić do deformacji liści, zahamowania wzrostu roślin, a nawet do ich obumarcia. Pluskwy często atakują rośliny ozdobne, warzywa i owoce.

Mrówki

Mrówki, choć same nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla roślin, mogą przyczyniać się do rozprzestrzeniania się innych szkodników, takich jak mszyce. Mrówki chronią mszyce przed drapieżnikami i pasożytami, a w zamian zbierają od nich słodką rosę miodową. Mrówki mogą również uszkadzać korzenie roślin, gdy budują swoje gniazda.

Osy

Osy, choć w większości przypadków nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla roślin, mogą stanowić uciążliwość dla ogrodników. Osy często budują gniazda w pobliżu roślin, a ich ukąszenia mogą być bolesne. Osy mogą również uszkadzać owoce, zwłaszcza dojrzałe, aby dostać się do słodkiego soku.

Szerszenie

Szerszenie, podobnie jak osy, są owadami społecznymi i mogą tworzyć duże kolonie. Ich gniazda są często budowane w pobliżu drzew lub budynków, a ich ukąszenia mogą być bardzo bolesne i niebezpieczne dla osób uczulonych na jad. Szerszenie nie są szkodnikami roślin, ale ich obecność w ogrodzie może być uciążliwa dla ludzi.

Rośliny

Nie tylko owady mogą stanowić zagrożenie dla roślin w ogrodzie. Chwasty, czyli rośliny niepożądane, konkurują z uprawami o zasoby takie jak woda, światło słoneczne i składniki odżywcze, co może prowadzić do osłabienia wzrostu i zmniejszenia plonów. Niektóre chwasty mogą być również toksyczne dla ludzi lub zwierząt, a ich obecność może przyczynić się do rozprzestrzeniania się chorób roślin.

Chwasty

Chwasty to rośliny rosnące w miejscach, w których nie są pożądane, np. w ogrodach, na polach uprawnych, w parkach. Mogą one konkurować z uprawami o zasoby, rozprzestrzeniać choroby i szkodniki, a także utrudniać pielęgnację roślin. Przykłady chwastów ogrodowych to⁚ pokrzywa, mniszek lekarski, babka lancetowata, perz.

Zwierzęta

Oprócz owadów i roślin, w ogrodach mogą występować również zwierzęta, które mogą stanowić zagrożenie dla roślin. Do najczęściej spotykanych należą⁚

Gryzonie

Gryzonie, takie jak szczury, myszy i nornice, mogą niszczyć korzenie, łodygi i liście roślin, a także żerować na owocach i nasionach. Mogą również roznosić choroby.

Ptaki

Chociaż ptaki zazwyczaj kojarzone są z korzyściami dla ogrodu, niektóre gatunki, takie jak gołębie czy wróble, mogą stanowić problem, uszkadzając młode sadzonki, zjadając owoce i nasiona.

Ssaki

Ssaki, takie jak króliki, jelenie, sarny, czy nawet psy i koty, mogą stanowić zagrożenie dla roślin w ogrodzie, uszkadzając liście, łodygi, korzenie, a także zjadając owoce i nasiona.

Identyfikacja szkodników

Pierwszym krokiem w walce ze szkodnikami jest ich prawidłowe rozpoznanie. Identyfikacja szkodnika pozwala na zastosowanie odpowiednich metod zwalczania, co zwiększa szanse na skuteczne pozbycie się problemu i ochronę roślin.

Objawy uszkodzeń

Szkodniki ogrodowe pozostawiają po sobie charakterystyczne ślady, które mogą świadczyć o ich obecności. Obserwacja uszkodzeń roślin pozwala na wczesne rozpoznanie problemu i podjęcie odpowiednich działań.

Uszkodzenia liści

Uszkodzenia liści są najczęstszym objawem obecności szkodników w ogrodzie. Mogą one przybierać różne formy, w zależności od rodzaju szkodnika. Mszyce pozostawiają po sobie charakterystyczne kolonie na spodniej stronie liści, gąsienice żerują na blaszkach liściowych, tworząc dziury i nierówności. Chrząszcze mogą zjadać całe liście, pozostawiając po sobie jedynie szkielety.

Uszkodzenia łodyg

Szkodniki mogą również uszkadzać łodygi roślin, co może prowadzić do osłabienia rośliny, a nawet jej obumarcia. Gąsienice i chrząszcze mogą żerować na łodygach, tworząc tunele i otwory. Mszyce mogą wysysać soki z łodyg, co prowadzi do ich deformacji i osłabienia.

Uszkodzenia kwiatów

Szkodniki mogą również uszkadzać kwiaty, co może prowadzić do zmniejszenia ilości owoców lub nasion. Gąsienice mogą żerować na płatkach kwiatów, niszcząc ich estetyczny wygląd. Mszyce mogą wysysać soki z pąków kwiatowych, co może prowadzić do ich deformacji lub całkowitego zahamowania rozwoju.

Uszkodzenia owoców

Szkodniki mogą również uszkadzać owoce, co może prowadzić do ich gnicia, deformacji lub utraty wartości handlowej. Owady, takie jak chrząszcze, gąsienice i muchy, mogą żerować na owocach, tworząc dziury i tunele. Mszyce mogą również wpływać na rozwój owoców, prowadząc do ich deformacji i zmniejszenia wielkości.

Uszkodzenia korzeni

Szkodniki mogą również uszkadzać korzenie roślin, co może prowadzić do problemów z pobieraniem wody i składników odżywczych. Larwy niektórych owadów, np. stonki ziemniaczanej, żerują na korzeniach, osłabiając roślinę i prowadząc do jej zamierania. Uszkodzenia korzeni mogą być trudne do wykrycia, dlatego ważne jest, aby regularnie kontrolować stan roślin.

Metody identyfikacji

Identyfikacja szkodnika jest kluczowa dla skutecznego zwalczania. Istnieje wiele metod, które można wykorzystać do rozpoznania szkodnika⁚

Obserwacja

Regularna obserwacja roślin jest podstawą identyfikacji szkodników. Zwróć uwagę na wszelkie nietypowe zmiany w wyglądzie roślin, takie jak dziury w liściach, zniekształcone pędy, obecność pajęczyn lub wydzielin. Obserwacja zachowania owadów, np. czy żerują na liściach, czy też kopią w ziemi, może również pomóc w ich identyfikacji.

Fotografie

Zdjęcia szkodników mogą być niezwykle pomocne w ich identyfikacji. Dzięki nim łatwiej jest porównać obserwowane owady z dostępnymi w internecie lub w książkach atlasami owadów. Fotografie mogą również pomóc w identyfikacji uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki, co ułatwi wybór odpowiedniego sposobu zwalczania.

Przewodniki

Dostępne są liczne przewodniki i atlasy owadów, które mogą pomóc w identyfikacji szkodników. Przewodniki te zawierają szczegółowe opisy owadów, zdjęcia i informacje na temat ich cyklu życiowego, preferowanych roślin żywicielskich i sposobów zwalczania. Warto skorzystać z przewodników, które skupiają się na szkodnikach występujących w danym regionie geograficznym.

Specjaliści

W przypadku trudności z identyfikacją szkodnika, warto skonsultować się ze specjalistą. Specjaliści z dziedziny entomologii lub ogrodnictwa mogą udzielić fachowej pomocy w rozpoznaniu szkodnika i zaleceniu odpowiednich metod zwalczania.

Metody zwalczania szkodników

Zwalczanie szkodników w ogrodzie może być wyzwaniem, ale istnieje wiele metod, które można zastosować, aby chronić rośliny przed ich szkodliwym działaniem. Wybór metody zależy od rodzaju szkodnika, stopnia jego inwazji oraz preferencji ogrodnika. Istnieją metody naturalne, które są bardziej przyjazne dla środowiska, oraz metody chemiczne, które mogą być bardziej skuteczne, ale mogą mieć negatywny wpływ na środowisko.

Metody naturalne

Metody naturalne zwalczania szkodników są przyjazne dla środowiska i bezpieczne dla ludzi i zwierząt. Skuteczne metody naturalne obejmują⁚

• Odstraszanie⁚ Użycie zapachów, które odstraszają szkodniki, np. rozmarynu, mięty, czosnku, cebuli, czy tytoniu.
• Pułapki⁚ Pułapki na owady, np. lepowe lub wodne, mogą skutecznie zredukować populację szkodników.
• Środki owadobójcze pochodzenia roślinnego⁚ Wyciągi z roślin, np. z neem, czosnku, cebuli, papryki, mogą być stosowane jako naturalne środki owadobójcze.
• Wrogowie naturalni⁚ Wprowadzenie do ogrodu owadów drapieżnych, np. biedronek, złotooków, czy pająków, może pomóc w ograniczeniu populacji szkodników.
• Rośliny odstraszające⁚ Sadzenie roślin, które odstraszają szkodniki, np. lawendy, macierzanki, czy tymianku, może pomóc w ochronie innych roślin.

Odstraszanie

Odstraszanie szkodników to jedna z najprostszych i najbezpieczniejszych metod walki z nimi. Polega na wykorzystaniu naturalnych substancji lub zapachów, które są nieprzyjemne dla owadów. Do popularnych metod odstraszania należą⁚

• Rośliny odstraszające⁚ Niektóre rośliny, takie jak lawenda, mięta, czosnek, cebula, rozmaryn, czy tymianek, wydzielają zapachy, które odstraszają różne gatunki owadów.
• Zapachy⁚ Można stosować olejki eteryczne, np. z drzewa herbacianego, mięty pieprzowej, czy eukaliptusa, rozpylając je w powietrzu lub umieszczając w specjalnych dyfuzorach.
• Odkurzacze⁚ Regularne odkurzanie roślin, zwłaszcza spod liści, może pomóc w usunięciu jaj i larw owadów.
• Środki odstraszające⁚ Na rynku dostępne są gotowe preparaty odstraszające owady, np. w postaci sprayu, które można rozpylać na rośliny.

Pułapki

Pułapki to skuteczny sposób na ograniczenie populacji szkodników w ogrodzie. Istnieje wiele rodzajów pułapek, które można wykorzystać w zależności od rodzaju owada, który chcemy złapać. Najpopularniejsze typy pułapek to⁚

• Pułapki lepowe⁚ Są to kolorowe, klejące powierzchnie, które przyciągają owady i uniemożliwiają im ucieczkę. Dostępne są w różnych kolorach i rozmiarach, a także w wersjach z feromonami, które przyciągają konkretne gatunki owadów.
• Pułapki świetlne⁚ Są to urządzenia emitujące światło UV, które przyciągają owady nocne, takie jak ćmy i komary. Pułapki świetlne mogą być używane w ogrodzie lub w domu.
• Pułapki wodne⁚ Są to pojemniki z wodą, w których owady toną. Pułapki wodne można wykorzystać do łapania różnych owadów, np. mszyc, gąsienic, czy chrząszczy.
• Pułapki feromonowe⁚ Są to specjalne urządzenia, które emitują feromony, substancje chemiczne, które przyciągają konkretne gatunki owadów. Pułapki feromonowe są szczególnie skuteczne w zwalczaniu szkodników, takich jak barczatka sosnówka czy kornik drukarz.

Środki owadobójcze pochodzenia roślinnego

Środki owadobójcze pochodzenia roślinnego, zwane również biopestycydami, są naturalnymi substancjami chemicznymi pozyskiwanymi z roślin. Są one mniej toksyczne dla środowiska i ludzi niż syntetyczne pestycydy, a także są bardziej przyjazne dla pożytecznych owadów, takich jak pszczoły. Przykłady biopestycydów to⁚

• Piretrum⁚ Jest to naturalny insektycyd pozyskiwany z kwiatów chryzantemy dalmatyńskiej. Jest skuteczny w zwalczaniu szerokiej gamy owadów, w tym mszyc, gąsienic, chrząszczy i komarów.
• Neem⁚ Jest to olej pozyskiwany z nasion drzewa neem. Ma właściwości owadobójcze i grzybobójcze. Jest skuteczny w zwalczaniu mszyc, gąsienic, chrząszczy i innych szkodników.
• Rotenona⁚ Jest to naturalny insektycyd pozyskiwany z korzeni roślin z rodziny bobowatych. Jest skuteczny w zwalczaniu gąsienic, chrząszczy i innych szkodników.
• Olejki eteryczne⁚ Niektóre olejki eteryczne, takie jak olejek z drzewa herbacianego, olejek cytrynowy, olejek eukaliptusowy i olejek miętowy, mają właściwości owadobójcze i mogą być stosowane do odstraszania szkodników.

Wrogowie naturalni

Wrogowie naturalni to organizmy, które żywią się szkodnikami ogrodowymi. Wprowadzenie do ogrodu wrogów naturalnych może pomóc w ograniczeniu populacji szkodników i utrzymaniu równowagi ekologicznej. Do wrogów naturalnych należą⁚

• Biedronki⁚ Biedronki są drapieżnikami, które żywią się mszycami, roztoczami i innymi małymi owadami.
• Bzygowate⁚ Bzygowate to owady, które przypominają osy, ale nie żądlą. Ich larwy żywią się mszycami, gąsienicami i innymi szkodnikami.
• Pająki⁚ Pająki są drapieżnikami, które łapią i zjadają owady. W ogrodzie mogą pomóc w zwalczaniu mszyc, gąsienic, chrząszczy i innych szkodników.
• Owady pasożytnicze⁚ Owady pasożytnicze składają jaja w lub na ciele szkodników. Ich larwy żywią się szkodnikiem, co prowadzi do jego śmierci.
• Ptaki⁚ Ptaki, takie jak sikory, szpaki i wróble, żywią się owadami. W ogrodzie mogą pomóc w zwalczaniu mszyc, gąsienic, chrząszczy i innych szkodników.

Aby przyciągnąć wrogów naturalnych do ogrodu, należy stworzyć dla nich odpowiednie warunki. Można to zrobić poprzez sadzenie roślin kwitnących, które przyciągają owady zapylające, oraz poprzez unikanie stosowania pestycydów, które mogą zabijać wrogów naturalnych.

Rośliny odstraszające

Niektóre rośliny wydzielają substancje zapachowe, które odstraszają owady. Sadzenie takich roślin w pobliżu wrażliwych upraw może pomóc w ograniczeniu populacji szkodników. Do roślin odstraszających należą⁚

• Lawenda⁚ Lawenda odstrasza mszyce, gąsienice, komary i inne owady.
• Bazylia⁚ Bazylia odstrasza komary, mszyce, muchówki i inne owady.
• Czosnek⁚ Czosnek odstrasza mszyce, gąsienice, roztocza i inne owady.
• Cebula⁚ Cebula odstrasza mszyce, gąsienice, roztocza i inne owady.
• Pietruszka⁚ Pietruszka odstrasza mszyce, gąsienice, roztocza i inne owady.
• Miododajne⁚ Miododajne, takie jak mięta, melisa, rumianek i tymianek, przyciągają owady zapylające, które pomagają w zwalczaniu szkodników.

Rośliny odstraszające można sadzić w pobliżu upraw, wzdłuż ścieżek lub w innych miejscach w ogrodzie. Ważne jest, aby sadzić je w odpowiednich miejscach, aby zapewnić im optymalne warunki wzrostu i aby ich zapach mógł się rozprzestrzeniać.

Metody chemiczne

W przypadku silnych inwazji szkodników, gdy metody naturalne nie są wystarczające, można zastosować środki chemiczne. Należy jednak pamiętać, że stosowanie pestycydów i insektycydów powinno być ostatecznością, ponieważ mogą one mieć negatywny wpływ na środowisko i zdrowie człowieka.

• Pestycydy⁚ Pestycydy to środki chemiczne, które zwalczają szeroki zakres szkodników, w tym owady, grzyby, chwasty i inne organizmy. Dostępne są różne rodzaje pestycydów, od szerokiego do wąskiego zakresu działania.
• Insektycydy⁚ Insektycydy to środki chemiczne, które zwalczają owady. Dostępne są różne rodzaje insektycydów, w tym kontaktowe, żołądkowe i systemiczne.

Przed zastosowaniem jakiegokolwiek środka chemicznego należy dokładnie przeczytać etykietę i przestrzegać zaleceń producenta. Należy również unikać stosowania środków chemicznych w pobliżu źródeł wody pitnej, placów zabaw i innych obszarów, gdzie mogą one stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Pestycydy

Pestycydy to szeroka grupa środków chemicznych, które mają na celu zwalczanie szkodników roślin. Dzielą się one na wiele kategorii, w zależności od rodzaju szkodnika, na który działają, np. insektycydy (owady), fungicydy (grzyby), herbicydy (chwasty). Pestycydy mogą być stosowane w formie płynnej, proszkowej lub granulowanej, a ich działanie może być kontaktowe, żołądkowe lub systemiczne.

Stosowanie pestycydów powinno być ostatecznością, ponieważ mogą one mieć negatywny wpływ na środowisko, zdrowie ludzi i zwierząt. Należy zawsze dokładnie przeczytać etykietę i przestrzegać zaleceń producenta, aby zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność ich stosowania.

Insektycydy

Insektycydy to środki chemiczne, które mają na celu zwalczanie owadów. Działają one na różne sposoby, np. poprzez kontakt, wchłanianie, lub poprzez zakłócanie procesów życiowych owadów. Insektycydy mogą być stosowane w formie płynnej, proszkowej lub granulowanej.

Wybór odpowiedniego insektycydu zależy od rodzaju szkodnika, który ma być zwalczany, a także od rodzaju roślin, na których ma być stosowany. Należy zawsze dokładnie przeczytać etykietę i przestrzegać zaleceń producenta, aby zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność ich stosowania.

Zapobieganie występowaniu szkodników

Zapobieganie występowaniu szkodników w ogrodzie jest kluczowe dla utrzymania zdrowych i bujnych roślin. Kluczowe jest stosowanie odpowiednich praktyk ogrodniczych, które minimalizują ryzyko pojawienia się szkodników.

Dobór odpowiednich roślin

Dobór odpowiednich roślin do naszego ogrodu to pierwszy krok w zapobieganiu występowaniu szkodników. Należy wybierać gatunki odporne na choroby i szkodniki, które występują w naszej strefie klimatycznej. Dobrze jest również unikać sadzenia roślin, które są znane z tego, że przyciągają konkretne szkodniki.

Odpowiednie warunki uprawy

Zapewnienie odpowiednich warunków uprawy jest kluczowe dla zdrowia roślin i ich odporności na szkodniki. Rośliny potrzebują odpowiedniej ilości światła słonecznego, wody i składników odżywczych. Regularne podlewanie, nawożenie i ochrona przed mrozem to czynniki, które wpływają na odporność roślin na choroby i ataki owadów.

Podlewanie

Odpowiednie podlewanie jest kluczowe dla zdrowia roślin. Brak wody osłabia rośliny, czyniąc je bardziej podatnymi na ataki szkodników. Z drugiej strony, nadmierne podlewanie może prowadzić do rozwoju chorób grzybowych, które również osłabiają rośliny. Należy podlewać rośliny regularnie, ale umiarkowanie, dostosowując częstotliwość podlewania do potrzeb konkretnego gatunku rośliny i warunków pogodowych.

Nawożenie

Odpowiednie nawożenie dostarcza roślinom niezbędnych składników odżywczych, wzmacniając ich odporność na szkodniki. Należy jednak pamiętać, że nadmiar nawozów może prowadzić do nadmiernego wzrostu roślin, co może sprzyjać rozwojowi niektórych szkodników. Dobór odpowiedniego nawozu i jego dawkowanie powinny być dostosowane do potrzeb konkretnego gatunku rośliny i rodzaju gleby.

Ochrona przed mrozem

Rośliny osłabione przez mróz są bardziej podatne na ataki szkodników. W przypadku roślin wrażliwych na niskie temperatury, należy zastosować odpowiednie metody ochrony przed mrozem, np. okrywanie roślin agrowłókniną lub innymi materiałami izolacyjnymi. Zapewnienie odpowiedniej ochrony przed mrozem pozwoli utrzymać rośliny w dobrej kondycji i zwiększy ich odporność na szkodniki.

Regularne kontrole

Regularne kontrole ogrodu są kluczowe w walce ze szkodnikami. Wczesne wykrycie szkodników pozwala na zastosowanie mniej inwazyjnych metod zwalczania, zanim populacja szkodników zdąży się rozprzestrzenić. Podczas kontroli należy zwracać uwagę na wszelkie oznaki uszkodzeń roślin, np. dziury w liściach, zniekształcenia łodyg, obecność owadów lub ich larw.

Integrowane zarządzanie szkodnikami (IPM)

Integrowane zarządzanie szkodnikami (IPM) to holistyczne podejście do ochrony roślin, które łączy różne metody zwalczania szkodników w celu minimalizacji ich wpływu na środowisko i zdrowie człowieka. IPM opiera się na zasadzie zrównoważonego rozwoju, dążąc do utrzymania populacji szkodników na poziomie, który nie stanowi zagrożenia dla upraw. W IPM stosuje się kombinację metod naturalnych i chemicznych, w zależności od potrzeb i specyfiki problemu.

Podsumowanie

Owady są nieodłącznym elementem ekosystemu, ale ich obecność w ogrodzie może stanowić zagrożenie dla upraw. Zrozumienie rodzajów szkodników, ich identyfikacji i metod zwalczania jest kluczowe dla ochrony roślin. Integrowane zarządzanie szkodnikami (IPM) to najlepsze rozwiązanie, które łączy różne metody w celu minimalizacji wpływu szkodników na środowisko i zdrowie człowieka. Regularne obserwacje, stosowanie metod naturalnych i racjonalne korzystanie z chemii to kluczowe elementy skutecznej ochrony roślin. Pamiętajmy, że zdrowy ogród to ogród w równowadze.