Choroba Phoma – Zagrożenie dla Uprawy Rzepaku

Phoma, znana również jako zgorzel Phoma, jest poważną chorobą grzybową atakującą rośliny rzepaku (Brassica napus), w tym rzepak ozimy (Brassica napus var. oleifera). Choroba ta może powodować znaczne straty plonów, zmniejszając zarówno ilość, jak i jakość nasion. Phoma jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie, a jej występowanie jest szczególnie częste w regionach o klimacie umiarkowanym.

Wprowadzenie

Phoma blight, wywołana przez grzyba Phoma lingam, jest jedną z najpoważniejszych chorób rzepaku, wywołującą znaczne straty w plonach na całym świecie. Grzyb ten atakuje wszystkie części rośliny rzepaku, od nasion po korzenie, powodując szereg objawów, które mogą prowadzić do znacznego zmniejszenia plonowania i jakości nasion. Zrozumienie cyklu chorobowego, objawów i sposobów zwalczania choroby Phoma jest kluczowe dla ochrony upraw rzepaku i zapewnienia rentowności produkcji.

Opis choroby

Phoma blight, wywołana przez grzyba Phoma lingam, jest chorobą grzybową atakującą rośliny rzepaku (Brassica napus). Grzyb ten może przetrwać w resztkach roślinnych, glebie i nasionach, a jego rozprzestrzenianie się następuje głównie poprzez wiatr i deszcz. Phoma blight może powodować szereg objawów, w tym plamy liściowe, czarną nogę i raka łodygi, które mogą prowadzić do znacznego zmniejszenia plonowania i jakości nasion rzepaku.

Patogen

Phoma lingam to grzyb z rodzaju Phoma, który jest głównym patogenem odpowiedzialnym za zgorzel Phoma. Grzyb ten wytwarza zarodniki konidialne, które są rozprzestrzeniane przez wiatr i deszcz, a następnie infekują rośliny rzepaku. Zarodniki mogą również przetrwać w resztkach roślinnych i glebie, stanowiąc źródło infekcji w kolejnych sezonach wegetacyjnych.

Roślina żywicielska

Głównym żywicielem Phoma lingam jest rzepak (Brassica napus), w tym rzepak ozimy i rzepak jary. Grzyb ten może również atakować inne gatunki z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), takie jak kapusta, kalafior i brukselka, ale jego wpływ na te rośliny jest zazwyczaj mniej znaczący.

Czynniki środowiskowe

Rozwój choroby Phoma jest silnie uzależniony od czynników środowiskowych. Optymalne warunki dla rozwoju grzyba to wysoka wilgotność i temperatura w zakresie od 10 do 25°C; Grzyb może przetrwać w resztkach roślinnych w glebie, a jego zarodniki są rozprzestrzeniane przez wiatr i wodę. Infekcja następuje najczęściej podczas okresu kiełkowania, wczesnego wzrostu i kwitnienia rzepaku.

Objawy i symptomy

Choroba Phoma objawia się w postaci charakterystycznych symptomów na różnych częściach rośliny rzepaku. Pierwsze objawy mogą pojawić się już w fazie siewek, a ich nasilenie wzrasta wraz z rozwojem rośliny.

Plamy liściowe

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby Phoma są plamy liściowe. Początkowo pojawiają się one jako małe, ciemnobrązowe plamki o średnicy około 1-2 mm. Z czasem plamy te powiększają się, stają się bardziej owalne i przybierają ciemniejszy, niemal czarny kolor. Wewnątrz plam mogą pojawić się czarne punkty, które są pyknidiami – strukturami rozmnażania bezpłciowego grzyba.

Czarna noga

Phoma może również powodować tzw. czarną nogę, która objawia się przebarwieniem i zgnilizną podstawy łodygi. Choroba ta może prowadzić do osłabienia rośliny, a w skrajnych przypadkach do jej zamierania. Zakażenie czarną nogą często rozpoczyna się od zakażenia korzeni, a następnie rozprzestrzenia się na łodygę.

Rak łodygi

W późniejszym stadium rozwoju choroby, Phoma może powodować raka łodygi, charakteryzującego się ciemnymi, owalnymi lub wydłużonymi ranami na łodydze. Te rany mogą prowadzić do pękania łodygi, ułatwiając wnikanie innych patogenów i zwiększając podatność na łamanie się roślin.

Cykl chorobowy

Grzyb Phoma lingam zimuje w postaci przetrwalników (piknidów) na resztkach roślinnych z poprzedniego sezonu. Wiosną, gdy temperatura i wilgotność są odpowiednie, piknidia uwalniają zarodniki konidialne, które rozprzestrzeniają się przez wiatr i deszcz. Zarodniki te infekują rośliny rzepaku, wnikając przez rany lub naturalne otwory, np. szparki.

Diagnoza

Wczesne rozpoznanie choroby Phoma jest kluczowe dla skutecznego zwalczania. Dokładne badanie roślin pod kątem charakterystycznych objawów, takich jak plamy liściowe, czarna noga i rak łodygi, może pomóc w zidentyfikowaniu choroby.

Zwalczanie choroby

Skuteczne zwalczanie choroby Phoma wymaga kompleksowego podejścia, łączącego różne metody, takie jak praktyki uprawowe, kontrola chemiczna i biologiczna.

Środki kontrolne

Istnieje wiele metod kontroli choroby Phoma, które można zastosować w celu zminimalizowania jej wpływu na uprawę rzepaku. Wybór odpowiednich metod zależy od wielu czynników, takich jak stopień infekcji, warunki środowiskowe i preferencje rolnika.

Praktyki uprawowe

Praktyki uprawowe odgrywają kluczową rolę w ograniczaniu rozwoju choroby Phoma. Należą do nich⁚

• Obrót płodów⁚ Unikanie uprawy rzepaku w tym samym miejscu przez co najmniej 4 lata zmniejsza populację patogenu w glebie.
• Odpowiedni wybór odmiany⁚ Wybór odmian rzepaku odpornych lub tolerancyjnych na chorobę Phoma znacznie redukuje ryzyko infekcji.
• Optymalny termin siewu⁚ Siew rzepaku w optymalnym terminie, zapewniającym odpowiedni wzrost i rozwój roślin, zmniejsza podatność na infekcje.
• Gęstość siewu⁚ Zachowanie odpowiedniej gęstości siewu zapewnia dobrą wentylację i dostęp światła do roślin, co ogranicza rozwój choroby.
• Nawożenie⁚ Prawidłowe nawożenie, szczególnie azotem, wpływa na odporność roślin na choroby. Unikanie nadmiernego nawożenia azotem jest kluczowe.
• Usuwanie resztek pożniwnych⁚ Usunięcie resztek pożniwnych, w tym chorych roślin, zmniejsza ilość patogenu w glebie i ogranicza jego rozprzestrzenianie.

Kontrola chemiczna

W przypadku wystąpienia choroby Phoma, konieczne może być zastosowanie fungicydów. Wybór fungicydu powinien być oparty na specyficznych warunkach uprawowych i rekomendacjach producenta. Zaleca się stosowanie fungicydów w połączeniu z innymi metodami kontroli, takimi jak praktyki uprawowe i kontrola biologiczna. Należy pamiętać o stosowaniu fungicydów zgodnie z zaleceniami producenta, aby zminimalizować ryzyko oporności patogenu.

Kontrola biologiczna

Metody kontroli biologicznej mogą odgrywać ważną rolę w zarządzaniu chorobą Phoma. Do metod biologicznych zalicza się⁚

• stosowanie biofungicydów, które zawierają mikroorganizmy antagonistyczne do patogenu Phoma,
• promowanie wzrostu populacji pożytecznych organizmów, takich jak drapieżne roztocza i owady, które mogą ograniczać rozprzestrzenianie się patogenu.

Kontrola biologiczna może być skutecznym uzupełnieniem innych metod kontroli, takich jak praktyki uprawowe i kontrola chemiczna.

Zintegrowane zarządzanie szkodnikami

Zintegrowane zarządzanie szkodnikami (IPM) to kompleksowe podejście do kontroli chorób roślin, które łączy różne metody w celu zminimalizowania wpływu choroby na rośliny, przy jednoczesnym zachowaniu zrównoważonych praktyk rolniczych. IPM w przypadku choroby Phoma obejmuje⁚

• wybór odmian odpornych na choroby,
• stosowanie odpowiednich praktyk uprawowych,
• używanie fungicydów tylko wtedy, gdy jest to konieczne i w sposób odpowiedzialny.

IPM ma na celu zminimalizowanie użycia fungicydów i zmniejszenie ryzyka rozwoju odporności patogenu na środki chemiczne.

Profilaktyka

Profilaktyka jest kluczowa w zapobieganiu chorobie Phoma. Ważne jest, aby zastosować szereg środków ostrożności, aby zminimalizować ryzyko rozwoju choroby⁚

• Wybór odmian rzepaku odpornych na chorobę Phoma,
• Utrzymanie prawidłowego płodozmianu, aby uniknąć ciągłego uprawiania rzepaku na tym samym polu,
• Stosowanie odpowiednich technik uprawy, takich jak głębokie oranie, aby zredukować ilość resztek pożniwnych, które mogą być źródłem infekcji,
• Unikanie nadmiernego nawożenia azotem, które może sprzyjać rozwojowi choroby,
• Przeprowadzanie regularnych kontroli plantacji w celu wczesnego wykrycia objawów choroby.

Dobre praktyki uprawowe i profilaktyka są niezbędne do skutecznego zarządzania chorobą Phoma i minimalizowania jej wpływu na plony rzepaku.

Podsumowanie

Choroba Phoma jest poważnym zagrożeniem dla upraw rzepaku, powodując znaczne straty plonów. Skuteczne zwalczanie choroby wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego zarówno środki kontrolne chemiczne, jak i biologiczne, a także stosowanie odpowiednich praktyk uprawowych. Wczesne rozpoznanie choroby i zastosowanie odpowiednich metod zwalczania są kluczowe dla ochrony plonów i zapewnienia rentowności produkcji rzepaku. Wspólne wysiłki rolników, naukowców i specjalistów w dziedzinie ochrony roślin są niezbędne do opracowania skutecznych strategii zarządzania chorobą Phoma i minimalizowania jej negatywnego wpływu na produkcję rzepaku.

Literatura

1. B.A. Cooke, D.L. Lenné, J.M. Frank, & R.J. Cook. (2006). The Biology of Plant Diseases. (5th ed.). St. Paul, MN⁚ American Phytopathological Society.
2. J. M. Kraft, & C. J. E. Gray. (2013). Diseases of Canola and Related Oilseed Brassicas. (1st ed.). St. Paul, MN⁚ American Phytopathological Society.
3. D. L. Lenné, & R. J. Cook. (2012). Plant Pathology and Plant Diseases. (2nd ed.). St. Paul, MN⁚ American Phytopathological Society.