Ogrodnictwo w szklarniach ⎯ informacje o budowie i użytkowaniu szklarni

Ogrodnictwo w szklarniach to fascynujący i satysfakcjonujący sposób na uprawę roślin przez cały rok․ Szklarnie zapewniają kontrolowane środowisko‚ które pozwala na optymalne warunki wzrostu dla szerokiej gamy roślin‚ od warzyw i owoców po kwiaty i zioła․

Wprowadzenie

Ogrodnictwo w szklarniach to fascynujący i satysfakcjonujący sposób na uprawę roślin przez cały rok․ Szklarnie zapewniają kontrolowane środowisko‚ które pozwala na optymalne warunki wzrostu dla szerokiej gamy roślin‚ od warzyw i owoców po kwiaty i zioła․ Dzięki możliwości regulacji temperatury‚ wilgotności‚ oświetlenia i innych czynników‚ szklarnie umożliwiają uprawę roślin‚ które w normalnych warunkach klimatycznych nie miałyby szans na przetrwanie․

Budowa szklarni

Budowa szklarni to pierwszy krok w kierunku stworzenia własnego zielonego raju․ Istnieje wiele różnych typów szklarni‚ od prostych konstrukcji z folii po bardziej zaawansowane‚ wykonane z szkła lub poliwęglanu․ Wybór odpowiedniego typu szklarni zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji‚ a także od dostępnego budżetu․

Materiały do budowy szklarni

Do budowy szklarni stosuje się różne materiały‚ które wpływają na jej wytrzymałość‚ trwałość i estetykę․ Najpopularniejsze materiały to⁚

• Folia⁚ Lekka i tania‚ idealna do małych szklarni sezonowych․
• Szkło⁚ Trwałe i odporne na warunki atmosferyczne‚ ale ciężkie i drogie․
• Poliwęglan⁚ Lekki‚ wytrzymały i odporny na promieniowanie UV‚ stanowi dobry kompromis między ceną a trwałością․
• Drewno⁚ Naturalny i estetyczny materiał‚ wymaga regularnej konserwacji․
• Metal⁚ Trwały i odporny na korozję‚ ale może być drogi․

Wybór odpowiednich materiałów zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji‚ a także od przeznaczenia szklarni․

Rodzaje szklarni

Szklarnie dostępne są w różnych rozmiarach‚ kształtach i konstrukcjach‚ aby sprostać różnym potrzebom ogrodników․ Najpopularniejsze rodzaje szklarni to⁚

• Szklarnie tunelowe⁚ Proste i niedrogie konstrukcje z łukowatym dachem‚ idealne do uprawy warzyw i kwiatów․
• Szklarnie szkieletowe⁚ Większe i bardziej solidne konstrukcje ze szkieletem z drewna lub metalu‚ często z przesuwnymi oknami i drzwiami․
• Szklarnie przyścienne⁚ Zbudowane bezpośrednio przy ścianie domu‚ wykorzystujące ciepło z budynku․
• Szklarnie wolnostojące⁚ Samodzielne konstrukcje‚ które można umieścić w dowolnym miejscu na działce․

Wybór odpowiedniego rodzaju szklarni zależy od wielkości działki‚ rodzaju uprawianych roślin i budżetu․

Zestawy szklarni

Dla osób poszukujących szybkiego i łatwego rozwiązania‚ zestawy szklarni są doskonałym wyborem․ Zestawy zawierają wszystkie niezbędne elementy do budowy szklarni‚ w tym ramę‚ pokrycie‚ drzwi‚ okna i instrukcje montażu․ Zestawy szklarni są dostępne w różnych rozmiarach i materiałach‚ od prostych konstrukcji z tworzywa sztucznego po bardziej solidne konstrukcje aluminiowe․

Projektowanie szklarni

Projektowanie szklarni to kluczowy etap‚ który wpływa na jej funkcjonalność i efektywność․ Należy wziąć pod uwagę szereg czynników‚ takich jak lokalizacja‚ rozmiar‚ kształt‚ orientacja i funkcjonalność szklarni․ Dobrze zaprojektowana szklarnia zapewni optymalne warunki wzrostu dla roślin i ułatwi ich pielęgnację․

Lokalizacja szklarni

Wybór odpowiedniego miejsca dla szklarni jest kluczowy dla jej prawidłowego funkcjonowania․ Idealna lokalizacja powinna być nasłoneczniona‚ osłonięta od wiatru i mieć łatwy dostęp do wody i prądu․ Należy również wziąć pod uwagę ukształtowanie terenu i bliskość innych budynków‚ aby zapewnić odpowiednią wentylację i dostęp do światła słonecznego․

Rozmiar i kształt szklarni

Rozmiar i kształt szklarni powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i planowanych upraw․ Małe szklarnie są idealne dla początkujących ogrodników lub do uprawy niewielkiej ilości roślin․ Większe szklarnie zapewniają więcej miejsca na uprawę większej ilości roślin‚ a także na przechowywanie narzędzi i materiałów ogrodniczych․ Kształt szklarni może być prostokątny‚ kwadratowy lub łukowy‚ a wybór zależy od preferencji i dostępnego miejsca․

Orientacja szklarni

Orientacja szklarni ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia optymalnego nasłonecznienia․ Najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie szklarni w kierunku wschód-zachód‚ co pozwala na maksymalne wykorzystanie światła słonecznego przez cały dzień․ W przypadku ograniczonej przestrzeni można rozważyć orientację północ-południe‚ jednak wówczas należy zapewnić dodatkowe źródło światła‚ zwłaszcza w miesiącach zimowych․

Funkcjonalność szklarni

Projektując szklarnię‚ należy uwzględnić jej funkcjonalność‚ dostosowując ją do indywidualnych potrzeb i planowanych upraw․ Ważne jest‚ aby zapewnić odpowiednią przestrzeń do pracy‚ łatwy dostęp do roślin‚ a także wygodne rozmieszczenie systemów ogrzewania‚ wentylacji‚ oświetlenia i nawadniania․ Należy również uwzględnić możliwość łatwego czyszczenia i konserwacji szklarni․

Ogrzewanie szklarni

Ogrzewanie szklarni jest kluczowe dla zapewnienia optymalnych warunków wzrostu roślin‚ zwłaszcza w chłodniejszych miesiącach․ Wybór odpowiedniego systemu ogrzewania zależy od wielu czynników‚ takich jak rozmiar szklarni‚ klimat‚ rodzaj uprawianych roślin i budżet․

Rodzaje systemów ogrzewania

Istnieje wiele różnych rodzajów systemów ogrzewania szklarni‚ w tym⁚

• Ogrzewanie elektryczne⁚ Grzejniki elektryczne‚ maty grzewcze i wentylatory są łatwe w instalacji i obsłudze‚ ale mogą być kosztowne w eksploatacji․
• Ogrzewanie wodne⁚ Systemy te wykorzystują kotły do ogrzewania wody‚ która jest następnie rozprowadzana do grzejników lub rur umieszczonych w szklarniach․ Są one bardziej wydajne niż ogrzewanie elektryczne‚ ale wymagają większych inwestycji początkowych․
• Ogrzewanie powietrzne⁚ Piece na drewno lub gazowe mogą być stosowane do ogrzewania powietrza w szklarniach․ Są one stosunkowo niedrogie‚ ale wymagają regularnego uzupełniania paliwa․
• Ogrzewanie słoneczne⁚ Systemy te wykorzystują energię słoneczną do ogrzewania wody lub powietrza w szklarniach․ Są one ekologiczne i oszczędne‚ ale wymagają odpowiedniego nasłonecznienia․

Wybór odpowiedniego systemu ogrzewania

Wybór odpowiedniego systemu ogrzewania dla szklarni zależy od kilku czynników‚ w tym⁚

• Budżetu⁚ Systemy ogrzewania elektrycznego są zazwyczaj najtańsze w instalacji‚ ale mogą być drogie w eksploatacji; Systemy ogrzewania wodnego wymagają większych inwestycji początkowych‚ ale są bardziej wydajne․
• Dostępności paliwa⁚ Jeśli masz dostęp do taniego drewna lub gazu‚ ogrzewanie powietrzne może być dobrym rozwiązaniem․ Jeśli masz ograniczony dostęp do paliwa‚ ogrzewanie elektryczne lub słoneczne może być lepszym wyborem․
• Położenia szklarni⁚ Jeśli szklarnia znajduje się w miejscu o dużym nasłonecznieniu‚ ogrzewanie słoneczne może być wystarczające․ Jeśli szklarnia znajduje się w miejscu o słabym nasłonecznieniu‚ może być konieczne zastosowanie innego systemu ogrzewania․
• Wielkości szklarni⁚ Większe szklarnie wymagają bardziej wydajnych systemów ogrzewania․

Wentylacja szklarni

Wentylacja jest niezbędna do zapewnienia odpowiedniej cyrkulacji powietrza w szklarniach‚ co pomaga w regulacji temperatury‚ wilgotności i poziomu CO₂․ Odpowiednia wentylacja zapobiega gromadzeniu się wilgoci‚ co może prowadzić do rozwoju chorób roślinnych․

Rodzaje systemów wentylacji

Istnieje wiele rodzajów systemów wentylacji szklarni‚ w tym⁚

• Wentylacja naturalna⁚ Polega na wykorzystaniu naturalnego przepływu powietrza poprzez otwieranie i zamykanie okien i drzwi․
• Wentylacja mechaniczna⁚ Wykorzystuje wentylatory do wymuszania przepływu powietrza‚ co zapewnia bardziej kontrolowaną wentylację․
• Wentylacja hybrydowa⁚ Łączy elementy wentylacji naturalnej i mechanicznej‚ aby zapewnić optymalną wentylację w różnych warunkach․

Wybór odpowiedniego systemu wentylacji

Wybór odpowiedniego systemu wentylacji zależy od wielu czynników‚ w tym⁚

• Rozmiar i kształt szklarni⁚ Większe szklarnie wymagają bardziej wydajnych systemów wentylacji․
• Rodzaj uprawianych roślin⁚ Różne rośliny mają różne wymagania dotyczące wentylacji․
• Klimat⁚ W ciepłych klimatach wymagane jest bardziej intensywne chłodzenie․
• Budżet⁚ Systemy wentylacji mechanicznej są zazwyczaj droższe niż naturalne․

Oświetlenie szklarni

Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w uprawie roślin w szklarniach‚ zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym‚ gdy naturalne światło słoneczne jest ograniczone․ Odpowiednie oświetlenie zapewnia roślinom niezbędną energię do fotosyntezy‚ co wpływa na ich wzrost i rozwój․

Rodzaje systemów oświetlenia

Istnieje wiele rodzajów systemów oświetlenia stosowanych w szklarniach‚ w zależności od potrzeb i budżetu․ Najpopularniejsze to⁚

• Lampy sodowe wysokoprężne (HPS)⁚ Emitują światło o dużej intensywności‚ idealne do stymulowania wzrostu roślin․
• Lampy LED⁚ Energooszczędne‚ emitują światło o określonym spektrum‚ dopasowanym do potrzeb konkretnych roślin․
• Lampy fluorescencyjne⁚ Tańsze niż HPS‚ ale o mniejszej mocy i krótszym czasie życia․

Wybór odpowiedniego systemu oświetlenia

Wybór odpowiedniego systemu oświetlenia zależy od wielu czynników‚ w tym od rodzaju uprawianych roślin‚ wielkości szklarni i dostępnego budżetu․ Należy również uwzględnić⁚

• Potrzeby świetlne roślin⁚ Różne rośliny wymagają różnej ilości światła do prawidłowego wzrostu․
• Koszty eksploatacji⁚ Lampy LED są najbardziej energooszczędne‚ ale ich koszt zakupu jest wyższy․
• Dostępność energii elektrycznej⁚ Należy upewnić się‚ że instalacja elektryczna w szklarniach jest wystarczająca do zasilania wybranego systemu oświetlenia․

Podlewanie w szklarniach

Odpowiednie nawadnianie jest kluczowe dla sukcesu uprawy w szklarniach․ Systemy nawadniania muszą być dostosowane do potrzeb konkretnych roślin i zapewniać równomierne rozprowadzenie wody․ Istnieje wiele rodzajów systemów nawadniania‚ od prostych metod ręcznych po zaawansowane systemy automatyczne․

Rodzaje systemów nawadniania

• Nawadnianie ręczne⁚ Najprostsza metoda‚ polegająca na używaniu konewki lub węża ogrodowego․ Jest to odpowiednie dla małych szklarni lub do podlewania roślin w doniczkach․
• Systemy kropelkowe⁚ Woda jest dostarczana bezpośrednio do korzeni roślin za pomocą sieci rurek i emiterów․ Ten system jest bardzo efektywny‚ ponieważ minimalizuje straty wody przez parowanie․
• Systemy zraszające⁚ Woda jest rozpylana na rośliny za pomocą zraszaczy․ Ten system jest odpowiedni dla roślin‚ które wymagają częstego podlewania‚ ale może prowadzić do nadmiernego parowania․
• Systemy podsiąkowe⁚ Woda jest dostarczana do korzeni roślin poprzez podsiąkanie z gleby․ Ten system jest stosunkowo nowy‚ ale może być bardzo efektywny w przypadku niektórych rodzajów roślin․

Wybór odpowiedniego systemu nawadniania

Wybór odpowiedniego systemu nawadniania zależy od kilku czynników‚ w tym wielkości szklarni‚ rodzaju uprawianych roślin‚ dostępności wody i budżetu․ Systemy kropelkowe są często najlepszym rozwiązaniem dla szklarni‚ ponieważ są efektywne i oszczędne w zużyciu wody․ Systemy zraszające mogą być odpowiednie dla roślin‚ które wymagają częstego podlewania‚ ale należy pamiętać‚ że mogą prowadzić do nadmiernego parowania․ Systemy podsiąkowe są stosunkowo nowe‚ ale mogą być bardzo efektywne w przypadku niektórych rodzajów roślin․

Rośliny w szklarniach

Szklarnie oferują doskonałe środowisko do uprawy szerokiej gamy roślin‚ zarówno warzyw‚ owoców‚ ziół‚ jak i kwiatów․ Wybór roślin do uprawy w szklarniach zależy od indywidualnych preferencji‚ dostępnego miejsca i klimatu․ W szklarniach można uprawiać rośliny‚ które w naturalnych warunkach nie są w stanie przetrwać w danym klimacie‚ a także przyspieszyć ich wzrost i zwiększyć plony․

Warzywa w szklarniach

Szklarnie stanowią idealne środowisko do uprawy wielu rodzajów warzyw‚ które wymagają ciepłych i słonecznych warunków․ Popularne warzywa uprawiane w szklarniach to pomidory‚ ogórki‚ papryka‚ bakłażany‚ cukinia‚ dynia‚ szpinak‚ sałata i rzodkiewka; Uprawa warzyw w szklarniach pozwala na wydłużenie sezonu wegetacyjnego i uzyskanie większych plonów‚ a także na uprawę gatunków‚ które w danym klimacie nie rosną w sposób naturalny․

Kwiaty w szklarniach

Szklarnie są idealnym miejscem do uprawy różnorodnych kwiatów‚ zarówno tych sezonowych‚ jak i wieloletnich․ W szklarniach można stworzyć odpowiednie warunki do rozmnażania‚ sadzenia i pielęgnacji kwiatów‚ zapewniając im optymalne światło‚ temperaturę i wilgotność․ Popularne kwiaty uprawiane w szklarniach to róże‚ tulipany‚ lilie‚ gerbery‚ storczyki‚ a także kwiaty sezonowe‚ takie jak bratki‚ petunie i begonie․

Uprawa w szklarniach

Uprawa w szklarniach oferuje wiele korzyści w porównaniu do tradycyjnego ogrodnictwa na zewnątrz․ Kontrolowane środowisko szklarni pozwala na optymalizację warunków wzrostu roślin‚ co przekłada się na zwiększone plony i lepszą jakość․ Uprawa w szklarniach umożliwia również wydłużenie sezonu wegetacyjnego‚ dzięki czemu można uprawiać rośliny przez cały rok‚ niezależnie od warunków atmosferycznych․

Korzyści z uprawy w szklarniach

Uprawa w szklarniach niesie ze sobą szereg korzyści‚ które czynią ją atrakcyjną alternatywą dla tradycyjnego ogrodnictwa․ Do najważniejszych zalet należą⁚

• Kontrolowane środowisko⁚ Szklarnie umożliwiają regulację temperatury‚ wilgotności‚ oświetlenia i innych czynników wpływających na wzrost roślin․
• Wydłużony sezon wegetacyjny⁚ Możliwość uprawy roślin przez cały rok‚ niezależnie od warunków atmosferycznych․
• Zwiększone plony⁚ Optymalne warunki wzrostu prowadzą do większych i zdrowszych plonów․
• Lepsza jakość plonów⁚ Kontrola nad warunkami wzrostu pozwala na uzyskanie plonów o lepszej jakości i smaku․
• Ochrona przed szkodnikami i chorobami⁚ Szklarnie zapewniają barierę ochronną przed szkodnikami i chorobami‚ które mogą występować na zewnątrz․
• Ekologiczne rozwiązania⁚ Możliwość stosowania ekologicznych metod uprawy‚ takich jak nawozy organiczne i systemy nawadniania kropelkowego․

Techniki uprawy w szklarniach

Uprawa w szklarniach wymaga zastosowania specjalnych technik‚ które uwzględniają specyfikę kontrolowanego środowiska․ Do najważniejszych technik należą⁚

• Wybór odpowiednich roślin⁚ Dobór gatunków roślin‚ które dobrze rosną w zamkniętych przestrzeniach i tolerują specyficzne warunki szklarni․
• Przygotowanie podłoża⁚ Użycie odpowiedniego podłoża‚ bogatego w składniki odżywcze i zapewniającego dobry drenaż․
• Siew i sadzenie⁚ Wysiew nasion lub sadzenie sadzonek w odpowiednim czasie i na odpowiedniej głębokości․
• Nawożenie⁚ Regularne nawożenie roślin‚ dostosowane do ich potrzeb i fazy wzrostu․
• Podlewanie⁚ Utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności podłoża‚ stosując systemy nawadniania kropelkowego lub inne metody․
• Pielęgnacja⁚ Regularne usuwanie chwastów‚ przycinanie roślin i ochrona przed szkodnikami i chorobami․
• Zbiór plonów⁚ Zbieranie plonów w odpowiednim czasie‚ aby zapewnić ich najwyższą jakość․

Pielęgnacja szklarni

Regularna pielęgnacja szklarni jest kluczowa dla zapewnienia optymalnych warunków wzrostu roślin i przedłużenia żywotności konstrukcji․ Składa się ona z kilku kluczowych elementów⁚

• Czyszczenie szklarni⁚ Regularne usuwanie kurzu‚ brudu i innych zanieczyszczeń ze szkła‚ plastikowych okien i innych powierzchni․ Czyste powierzchnie zapewniają lepsze przenikanie światła słonecznego․
• Naprawa szklarni⁚ Uszczelnianie wszelkich pęknięć‚ dziur lub uszkodzeń w konstrukcji szklarni‚ aby zapobiec utracie ciepła i wilgoci․
• Ochrona szklarni przed szkodnikami i chorobami⁚ Regularne monitorowanie szklarni w celu wykrycia oznak szkodników lub chorób․ Stosowanie odpowiednich metod zwalczania‚ takich jak naturalne środki owadobójcze‚ pułapki lub środki grzybobójcze․

Czyszczenie szklarni

Regularne czyszczenie szklarni jest niezbędne dla zapewnienia optymalnego oświetlenia i wentylacji․ Zaleca się czyszczenie szklarni co najmniej raz w miesiącu‚ a częściej w przypadku dużej ilości kurzu i brudu․ Do czyszczenia szkła i plastikowych okien można użyć łagodnego detergentu i miękkiej szmatki․ Należy unikać ostrych środków czyszczących‚ które mogą uszkodzić powierzchnie․ Ważne jest również regularne czyszczenie ścieżek i podłóg‚ aby zapobiec gromadzeniu się brudu i szkodników․

Naprawa szklarni

Regularna kontrola i naprawa szklarni są niezbędne do zapewnienia jej długiej żywotności i prawidłowego funkcjonowania․ Należy regularnie sprawdzać stan ramy‚ okien‚ drzwi i innych elementów konstrukcyjnych․ W przypadku uszkodzeń należy je natychmiast naprawić‚ aby zapobiec dalszym problemom․ Należy również regularnie sprawdzać stan uszczelnień i w razie potrzeby je wymienić․ W przypadku uszkodzeń szkła lub plastiku‚ należy je wymienić na nowe‚ aby zapewnić optymalne warunki wzrostu roślin․

Ochrona szklarni przed szkodnikami i chorobami

Ochrona szklarni przed szkodnikami i chorobami jest kluczowa dla zapewnienia zdrowego wzrostu roślin․ Należy regularnie kontrolować rośliny pod kątem oznak infekcji i stosować odpowiednie metody profilaktyczne․ W przypadku wykrycia szkodników lub chorób‚ należy zastosować odpowiednie środki zwalczania‚ np․ środki owadobójcze lub fungicydy․ Ważne jest również utrzymanie czystości w szklarniach‚ regularne usuwanie chwastów i zapewnienie odpowiedniej wentylacji‚ aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się szkodników i chorób․

Szkodniki i choroby w szklarniach

Szkodniki i choroby stanowią poważne zagrożenie dla roślin uprawianych w szklarniach․ Mogą one prowadzić do znacznych strat w plonach‚ a nawet do całkowitego zniszczenia upraw․ Najczęstszymi szkodnikami w szklarniach są mszyce‚ przędziorków‚ mączliki i wciornastki․ Choroby‚ które mogą występować w szklarniach‚ to np․ mączniak prawdziwy‚ rdza‚ szara pleśń i zgnilizna korzeni․

Identyfikacja szkodników i chorób

Wczesne rozpoznanie szkodników i chorób jest kluczowe dla skutecznego zwalczania․ Należy regularnie kontrolować rośliny pod kątem wszelkich oznak uszkodzeń‚ takich jak dziury w liściach‚ przebarwienia‚ zniekształcenia‚ obecność owadów lub grzybów․ W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących objawów‚ należy skonsultować się z doświadczonym ogrodnikiem lub specjalistą od ochrony roślin․

Metody zwalczania szkodników i chorób

Istnieje wiele metod zwalczania szkodników i chorób w szklarniach‚ od metod naturalnych po chemiczne․ W przypadku niewielkich inwazji‚ można zastosować środki owadobójcze lub grzybobójcze pochodzenia naturalnego‚ np․ roztwory z mydła potasowego lub wyciągu z czosnku․ W przypadku poważniejszych problemów‚ konieczne może być zastosowanie środków chemicznych‚ jednak należy je stosować ostrożnie‚ zgodnie z instrukcją producenta i z uwzględnieniem bezpieczeństwa․

Zasoby ogrodnicze

Istnieje wiele zasobów dostępnych dla ogrodników‚ zarówno początkujących‚ jak i doświadczonych․ Książki ogrodnicze oferują szczegółowe informacje na temat różnych aspektów uprawy roślin‚ od wyboru odpowiednich odmian po techniki pielęgnacji․ Strony internetowe o ogrodnictwie dostarczają aktualnych informacji‚ porad i wskazówek‚ a także umożliwiają kontakt z innymi ogrodnikami․

Książki ogrodnicze

Książki ogrodnicze są cennym źródłem informacji dla każdego ogrodnika․ Oferują kompleksowe przewodniki po różnych technikach uprawy‚ odmianach roślin‚ pielęgnacji i zwalczaniu szkodników․ Dobrze napisane książki ogrodnicze mogą stać się nieocenionym kompanem w przygodzie z uprawą roślin․

Strony internetowe o ogrodnictwie

Współczesne strony internetowe oferują bogactwo informacji na temat ogrodnictwa․ Od blogów prowadzonych przez pasjonatów po strony internetowe organizacji ogrodniczych‚ dostępnych jest wiele źródeł wiedzy․ Strony internetowe często prezentują aktualne trendy‚ porady ekspertów i forum dyskusyjne dla ogrodników․

Wnioski

Ogrodnictwo w szklarniach to doskonały sposób na uprawę roślin przez cały rok‚ niezależnie od warunków atmosferycznych․ Zrozumienie zasad budowy i użytkowania szklarni pozwala na stworzenie optymalnego środowiska dla roślin‚ co przekłada się na zdrowe i obfite plony․ Pamiętajmy o regularnej pielęgnacji i ochronie szklarni przed szkodnikami i chorobami‚ aby cieszyć się jej użytkowaniem przez długie lata․